No sound tradition regarding the date of Ferdowsi's birth has come down to us. The Muslim custom of recording the date of demise alone on tombstones seems to have deprived those early scholars who wrote on Ferdowsi of the opportunity of obtaining his birthdate from what would otherwise have been a most reliable source.
Birthday Celebration in ancient Iran Fortunately, however, the Shahnameh (1) itself provides several clues as to the poet's birthdate. These references have been so carefully analyzed and used by J. Mohl (2) and Th. Noldeke (3) that since 1905, all studies on the life of Ferdowsi have drawn upon the arguments and conclusions of those two outstanding scholars without succeeding to present additional data. Any fresh discussion of the subject must likewise begin with a statement of the divergent views of those two pioneers.
Mohl's dating Ferdowsi closes his epic with an epilogue which contains references to his own life and work (4). Mohl noted the following (5):
When the year reached seventy-one - The universe was covered with poetry Five and thirty years in this transient abode - Have I endeavored to earn a treasure As they rendered my efforts vain - My five and thirty bore no fruit Now that the age has approached eighty - My expectations have become futile The story of Yazdigard is now drawn to a close - At this Ard [25th] day of Sipandarrmaz [12th month] From the Flight [of Mohammed] five times eighty have passed - When I composed this magnificent history.
Taking the first verse literally, Mohl concluded that in 400/1010, Ferdowsi was 71, that is, he must have been born in 329/939-40. The other statement that the poet has "approached 80", was interpreted by Mohl as a poetical exaggeration introduced to harmonize with the verse containing "five times eighty". He supported this inference on the following grounds.
Firstly, in his prologue to the story of Yazdigard I, Ferdowsi specifies that he is now sixty-three years old (6) and follows the remark by a warm praise for the "King of Kings (7) by which he means Sultan Mahmood of Ghazna. Now, had Ferdowsi been born in (400-80=) 320, his 63rd year would have corresponded to 383/1002, while Mahmood ascended the throne only in 387/1006. (8)
Secondly, when relating the wars of Kai Xosrow and Afrassiyab, Ferdowsi states(9): At the time when the year was eight (10) - and fifty Young was I then, and this outhfulness is passed A voice resounding throughout the world I heard - Which matured my thoughts and made me trouble-free "O men of fame and fearless warriors! - Who was he who sought the glorious Fridoon? The sagacious Fridoon has returned to life - The earth and Fate have hailed him as lord With justice and generosity he conquered this world - And has surpassed the king of kings"
It is clear that Ferdowsi composed these verses to commemorate the accession of Sultan Mahmood. Again, this proves that in 387/1006 the poet was 58, from which is follows that he was born in (387-58=) 330
Noldeke's research Two indications induced Noldeke to abandon Mohl's dating in favor of a lower one. Firstly, the epilogue to the Shahnameh gives several references to Ferdowsi's life: in one he is 71, in another "nearly 80", and yet a third verse has (11): When my age surpassed sixty-five - It increased my fear of pain and hardship
Noldeke took the reference to 65 and "nearly 80" literally, but interpreted them as indicating two different editions of the Shahnameh. Since Ferdowsi was approaching 80 when he finished the master copy of his work on 25th Sipandarmaz (5x80=) 400 [8th March (12) 1010], his birth must have occurred shortly after (400-80=) 320 / 931-2. Secondly, an old copy of the Shahnameh in the British Museum (OR 1403) and some other manuscripts add a second epilogue to Ferdowsi's work starting with the following verses: (13) When this great story finished- All the words of mighty rulers It was one Tuesday, early in the evening Five times five days having passed from the month Which the Arabs call Muharram by name. To honor it as the month of abstinence; If the count of year is also needed, [It] is nine years and eighty upon three hundred Bringing the two indications together, Noldeke concluded that there were two editions of the Shahnameh: a final version finished in 400/1010 and dedicated to Mahmood, and an earlier one finished in Ferdowsi's sixty-fifth year and presented to a noble from xan-lanjan (near Isfahan), Ahmad b. Mohammed b. Abi Bakr by name, on Tuesday 25th Muharram 389. 3. Further studies Noldeke deduction was supported by S. H. Taghizadeh, who published it for the Persians (15) and this influenced the Iranian government to accept 324 as the official birthdate of Ferdowsi and engrave it on the tombstone prepared for a newly built mausoleum in Toos (16) in 1313/1934, Ferdowsi's millennium was celebrated in Iran and in many other countries.
600 or 300 However, it soon became evident that the person who dedicate a copy of the Shahnameh to a certain xan-lanjani noble was not Ferdowsi but merely a calligrapher who copied a manuscript and finished it on Tuesday 25th Muharram 689/1288 for a paymaster; the Arabic alphabet had caused a curious error: the date written. (17) At the-same time, M. T. Bahar followed the path of Mohl, and adduced reasons for placing the birth of Ferdowsi in 330-31/942; he published his results in the very year that the poet's millennium was being celebrated and his mausoleum being constructed. (18) Gradually, the date originally inferred by Mohl appeared in literature as the most accepted interpretation. (19) 4. The exact date of Ferdowsi's birth. Indeed, Mohl's dating is the only defensible view because is correlates two dates of which one, the accession of Mahmood in 387, is known, so the other one, Ferdowsi's fifty-eighth year at Mahmood's accession, is easy to calculate with certainty. Also, the last indications of Ferdowsi's age in the Shahnameh are 76 and "nearly 80"; (20) and since he died in 411 or 416, (21) his birth could not be placed earlier than 329. There is yet another, hitherto unnoticed, indication which proves Mohl's view. When relating the early Sasanian history, Ferdowsi thrice specifies that he is sixty- three years of age. Firstly, in the prologue to the reign of Bahram II: (22) Bring forth. O Rouzbeh (23) the ruby-coloured wine!- Because the age of the composer has reached sixty-three.
Secondly, in the epilogue to the story of ShaPoor II, which comes some 800 verses after the former reference (24) Because Adinah (Friday) falls on Hormazd (1st day) of Bahman (11th month)- The feast of Farox (25) will bless this work [composition of the Shahnameh] Bring forth, O Hashimite,(26) the ruby-coloured wine - From that jar which decrease may it never see! As my age has reached sixtythree - and my ears have become deaf What use for me to seek adornment and glory from greed!
Thirdly, the reference (already cited by Mohl) before the reign of Yazdigard I: (27) thou sixty-three year-old man! How long are you discoursing on wine?
The closeness of these passages proves that they were composed within a single year, and the second passage affords a remarkable indication: Hormazd-i Bahman (=1st Bahman), which was celebrated as at august and joyful feast, coincided with Adineh (Friday) in the period which we are seeking only in 371 Yazdegardi, corresponding to 14th January 1003. Since this year coincided with Ferdowsi's sixty-third year, it follows that the poet was born in (371 - 63 =) 308 Yazdegardi (=939/40), just as Mohl had inferred.
It is now possible to take a major step further and obtain the d Ferdowsi's birth. The first of the three passages referring to the sixty-third year gains especial importance when we note that it alludes to Ferdowsi's birthday, although the date is omitted:
Bring forth, O Rouzbeh, the ruby-coloured wine Because (kih) the age of the composer just reached (shod) sixty-three
Just before this reference to the arrival of his sixty-third Ferdowsi tells himself to take a break from work and celebrate with wine, and he gives the exact date of this moment as shab-i (eve of) (28) Hormazd-i Dey (1st day of the 10th month): (29) The eve of Hormazd-i Dey has come, Lay aside composition, take up the wine This statement precedes the one referring to Ferdowsi's birthday by only 77 verses. Now, between the first of Dey and the first of Bahman Ferdowsi composed some 810 verses (30) which gives an average of 27 verses per day. Hence, it is fair to infer that the reference to the birthday was composed 3 days after the eve of Hormazd-i Dey. Now, the eve of Hormazd-i Dey was in fact 30th Azar, which in this particular year (371 Yazdigard-i) corresponded to Tuesday 15th December 1002. So, 3 days later, on 3rd of Dey (18th December), Ferdowsi celebrated his sixty-third birthday. That he should so exactly recall it was natural enough, for until recently, we Iranians used to record children's names on the first or last page of an important family book (a Qur'An, a Shahnameh, a.Hafiz, etc.), and opposite each name the date and day of the bearer's birth were carefully inscribed, and this always served as a reference document. It may be safely assumed that Ferdowsi's father, who was a man of means and social status, did the same when he begot our poet.
Yazdgerdi Calendar It must be remembered that Ferdowsi used the Yazdigardi months and day-names. In this calendar, each year had 12 months of 30 days each plus 5 "extra days" at the end of a certain month. So every year was shorter by 6 hours than the solar year. It follows, therefore, that what Ferdowsi reckoned as sixty-two complete years of 365 days each, was in reality 16 days shorter than 62 solar years. This means that we must place Ferdowsi's birth on 3rd Dey (371-63 =) 308 Yazdigardi corresponding to Friday 3rd January (= 18th December+16) 940. * This article developed out of an introductory note to the chapter "Ferdowsi and his Shahnameh" in the present writer's forthcoming work "Iranian historians and their works. I am deeply grateful to Professor Dr. W. Hinz for his valuable help, and to the authorities of the Alexander von Humboldt Foundation for having sponsored the study (1) All references are to the edition prepared by E. E. Bertel's and his associates and published in nine volumes in Moscow (1960-71); volumes are cited by Roman numbers, pages by Arabic figures, and verses by smaller raised Arabic figures. For the sake of literal accuracy, translations are made by the present writer. (2) Le Livre des Rois. Publie, traduit et commente par J. Mohl. I-VII. Paris 1838-1878. (3) Das iranische Nationalepos. In: W. Geiger and E. Kuhn (ed.): Grundiss der iranischen Philologie. Strassburg (1896-1904), II, 130-211, esp. 151-52 (4) Shahnameh, IX, 381 (843 ff) (5) Cho sal andar amad bi-haftad-u yak - ham-e zir sher andar amad falak Siy-u panj .sal az saray-i sipani - hami ranj burdam bi-ommid-i ganj cho bar baad dadand ranj-i mara - na-bud haseli siy-u pani-i mara Kunun 'omr nazdik-i hashtad shod - omidam bi-yakbdreh bar baad shod (6) Shahnameh, VII, 263 (see below n.27) (7) Ibid., VII, 263 (27 ff.) (8) See Mohammad Nazim: Sultan Mahmood. Cambridge 1931, 38ff (9) V, 237, (45 ff) Bi-dan-gah ki boud saa panjaah-u hasht - javan boudam-u in javaani guzasht xurushi shanidam zi giti boland - ki andisheh shod pir-o man mostamand: 'Ke ey namdaran-u gardankishan! - ke jost AZ Fridoon-i Farokh neshan? Fridoon-I bidaar-dil zendeh shod - zamin-u zaman pish-e ou bandeh shod be-daad-u be-baxshesh girift in jahan - sarash bar-tar amad zi shahanshahan
The Moscow edition considers the second and third verses as interpolations, and transfers them to a footnote. This is the usual reading; one manuscript (Cairo C40, dated 1394) normally reliable nature has here haftad-u panj (seventy-five), but this is assuredly unfounded; the oldest British Museum manuscript followed by the Moscow edition has panjah-u haft (fifty-seven), which makes no real difference in our calculation, for 57 complete years and 58th year are two ways of saying the same thing. (11) Shahnameh, IX, 381 843 cho bogzasht saal AZ baram shast-o panj - fozoon kardam andishe-ye dard-u ranj (12) This corresponds to 8th March 1010, and not, as Noldeke reckoned, to 25th April 1010. (13) This epilogue contains 32 lines composed by a calligrapher with little understanding of epical poetry. It tells the story of the dedication by him of a Shahnameh manuscript to a noble from xan-lanjan (near Isfahan) on Tuesday 25th Muharram 684, and the reward he received including the tutorship of the paymaster's son; it finishes with an adventure experienced by the copyist: while residing at xan-lanjan, he happened to fall into the Zayande Roud, but his pupil took hold of his hair and dragged him out. From this an elaborate chapter in Ferdowsi's biography was reconstructed and long believed. First M. A. Forooghi recognized the impossibility of attributing this epilogue to Ferdowsi (see below, n.17), because it's style is "shabby" (band-i tunbani) and it's theme unethical at times; besides, the date is 684 and not 384. C. Scheffer had added these 32 lines to his edition of the Safar-nameh by Naser Xosrow. Paris 1881, 310, and Taghizadeh republished them in his article cited below, n.15 (15) Kaveh, II, 10 (3. Oct. 1921), pp. 9-14; 11 (2. Nov. 1921), 7-12 (now reappeared in H. Yaghmayi's ed. of Ferdowsi va Shahnameh-i ou. Tehran 1347/1968, (183 ff.) (16) For a description of the mausoleum see Hunar va Mardom (Art and People) 153/154 (1345/1975), pp. 152-66; on the tombstone and the epitaph ibid., 155. (17) The first to discover this was M. A. Forooghi (in a lecture delivered in 1312/ early 1934, and now republished in H. Yaghmayi (ed.): Maghalat-i Forooghi. Tehran, 1351/1972, (27f., 139f). The point was later argued cogently again by M. Minovi: Kitab-i 'Hazareh-i Ferdowsi va botlan-i intisaab-i Yusuf va Zuleixa bi Ferdowsi. In: Rouzegar-i Now V, 3 (1323/1944-45), 16-36; see also Z. Safa: Hamaseh sarayi dar Iran. 2nd ed. Tehran 1333/1954, 176, n.1 (18) Ferdowsi. In: Baxtar 1 (Isfahan 1312-13/1934), 781 ff (19) See among others: Safa, op. cit., 172-3, and M. N. Osmaev: Molahezati chand raaje bi sharh-e hal-i Ferdowsi. In: Suxan 24 (1342/1973), 762 ff. (20) Noldeke, op. cit., for references (21) Dawlatshah-i Samarghand-i: Tazkarat al-shoara. Ed. E. G. Brown. Leiden 1900, 54: "Ferdowsi's demise occurred in the months of four hundred and eleven (1021) and his tomb is in Toos, by the grave of the Abbasiyeh: and it is a well known shrine and pilgrims visit it to ask for boons". Jafar B. Mohamad B. Hassan: Tarix-i Jafari. In: Farhang-i Iran-zamin 6 (1337/1958), 149, gives the death date of Ferdowsi as 416. Other biographers follow the former or the latter tradition at random. (22) Shahnameh VII, 213: Mey-i la'l pish avar ey Rouzbeh - keh shod saal-i gouyand-e bar shast-o she (23) Apparently the name of a page or a wine-boy, whose title may have been the Hashimite (see below, n.26); had the manuscript read: Mey-i la'l pish aar in rouz-e beh - then one could translate it "Bring forth the ruby-coloured wine on the birth day occasion", for one meaning of rouz-e beh is birthday, as the following verse from Souzani Samarghandi (11th century) clearly proves: Dar bagh-e omr-e Souzani as sadr-e rouz-e beh - haftad shod Tamouz-u Xazaan-u Dey-u Bahar In Souzani's garden of life, seventy times have passed Summer, autumn, winter and spring" But the verb "bring" requires an agent, and one cannot emend the text. (24) Shahnameh, VII, 256 657ff cho Adinah Hormazd-e Bahman bovad - bar-in kar Farrox nashiman bovad Mey-i la'l pish avar ey Hashemi - ze xummi keh hargez nagirad kami cho shast-o seh shod saal-o shod goosh kar - ze bishi chora jooyam ayin-o far? (25) "Farrux' (Glorious) is another form of the term "Xurra Rouz" or "Xurram" (also called Navad Rouz), the name of a joyous and august feast celebrated on the first of Dey (90 days before the New Year's Day), see Birouni: The chronology of ancient nations. Tr. E. Sachau. London 1879, 211 f., and Gardezi: Zain al-axbar. Ed. A. Habibi. Tehran 1347/1968, 239, 245. (26) Probably the surname of a page or wine-boy, whose given-name may have been Rouzbeh (cf. above, n.23) (27) Ibid., VII, 263 25: Aya shast-o seh saalih mard-i kuhun - tu AZ badeh ta chand raani soxun? (28) By shab-i a certain day, we Iranians mean the day which precedes it, exact, as the Germans say Sonnabend and mean Saturday (29) Ibid., VII, 206 94 Shab-i Hormazd amad-u mah-i Dey - zi guftan bi-yasaay-u bardar mey (30) Ibid., VII, 206 94 till 256 657.
هيچ يک از تذکره نويسان اشاره ای به سال زايش فردوسی نکرده است تا چه رسد به روز آن. نويسندگان قديمی می توانسته اند از روی سنگ مزار شاعر تاريخ درگذشتنش را بيابند و بدست دهند و گمان می رود يکی دو تا از آنان ـ مثل دولتشاه سمرقندی ـ که سال از جهان رفتنش را 411 هجری قمری ياد کرده اند، از روی همين ماخذ گرفته باشند. اما رسم مسلمانان که فقط تاريخ وفات را می نويسند آنان را به تعيين دقيق زمان زايش شاعر ياری نمی توانسته است کرد
جشن تولد درايران کهن از سوی ديگر سنت گرفتن جشن تولد فرزند از زمانهای کهن در ايران رايج بوده است و به گفته ی هرودتوس (کتاب يکم، بند 133) اهميتی ويژه داشته. در گاهشماری ايرانی هم زمان زايش بزرگانی چون زرتشت و بهرام گور مشخص می بوده است، و در روزگار خود فردوسی نيز کسانی چون سلطان محمود غزنوی و عضدالدوله ديلمی زاد روز خود را به سال و ماه ايرانی کهن بياد می داشته اند کسايی و چند شاعر و نويسنده ی ديگر هم در نوشته های خود روز و ماه و سال تولدشان را بدست داده اند. فردوسی از خاندانی دهقانی و پايبند سنتهای کهن ايرانی می بوده است و هميشه هم از جشن و شادی با علاقه ی قلبی ياد ميکند. پس دليلی ندارد وی زاد روزش را بياد نمی آورده است و يا برای آن جشنی نمی گرفتند بر عکس، انتظار می رود نشانه ای از جشن تولد خود فردوسی، در شاهنامه اش آمده باشد. از مدتها پيش در يافته اند که اشارات پراکنده ای به تواريخ مهمی در زندگی فردوسی در ميان اشعارش گنجانيده شده است، و « ژول مول» و بعد از « تئودورنولدکه» اين اشارات را گرد آوردند و به نتايجی چنان دقيق و قابل اطمينان رسيدند که تا کنون مرجع همه ی محققان بوده اند و هر تحقيق نوينی هم که بشود بناچار از پژوهشهای اين دو آغاز بايد کرد
تحقيق ژول مول اول ببينيم ژول مول چه يافت. فردوسی در پايان شاهنامه اش اشعاری نيز در باب خودش و کارش گنجانيده است که مول ابيات زير را از ميانشان برگزيد: چو سال اندر آمد به هفتاد و يک ـ ـ همی زير شعر اندر فلک سی و پنج سال از سرای سپنج ـ ـ همی رنج بردم به اميد گنج چو بر باد دادند رنج مرا ـ ـ نبُد حاصلی سی و پنج مرا کنون عمر نزديک هشتاد شد ـ ـ اميدم بيکباره بر باد شد سر آمد کنون قصه ی يَـزد گـَرد ـ ـ به ماه سپندارمَـذ روز اَرْد ز هجرت شده پنج هشتاد بار ـ ـ که گفتم من اين نامه ی شاهوار
مول نخستين بيت را حاوی تاريخی واقعی گرفت و با توجه به بيت واپسين بدين نتيجه رسيد که در سال 400 هجری (= 80*5) برابر با 1010 ميلادی، شاعر هفتاد و يک ساله شده بوده است يعنی در 329 يا 330 (برابر با 940 يا 939 ميلادی) زاده شده. مول بيت "کنون عمر نزديک هشتاد شد" را تعبير شاعرانه ای از سالخوردگی شاعر گرفت که با بيت آخر در واژهء "هشتاد" تقارن زيبايی بدست داده است. وی اين نتيجه را با دو دليل ديگر استوار کرد
يکی اين که فردوسی در پايان داستان يزدگرد اول اشاره می کند که به شصت و سه سالگی رسيده است
ايا شصت و سه ساله مرد کُهُن ـ ـ تو از باده تا چند رانی سُخُن
و سپس ابياتی غرا در وصف شاهنشاه که منظور سلطان محمود غزنوی می بوده است، می آورد. اگر شاعر هشتاد سال پيش از سال 400 هجری ـ يعنی در 320 ـ زاده شده بودی، شصت و سه سالگيش با 383 (=63+320) هجری برابر افتادی، حال آن که سلطان محمود در سال 387 به تخت نشست
دوم اينکه فردوسی در ضمن داستان جنگ کيخسرو و افراسياب ابيات بلندی به ياد تاجگذاری سلطان محمود سروده است که ابيات زير، آن جمله است
بدان گه که بُد سال پنجاه و هشت ـ ـ جوان بودم و اين جوانی گذشت خروشی شنيدم ز گيتی بلند ـ ـ که انديشه شد پيرو من مستمند که ای نامداران و گردنکشان ـ ـ که جُست از فريدون فرخ نشان فريدون بيدار دل زنده شد ـ ـ زمين و زمان پيش او بنده شد به داد و به بخشش گرفت اين جهان ـ ـ سرش برتر آمد ز شاهنشهان
چاپ مسکو اشعار دوم و سوم را به حاشيه برده است، اگر هم ثابت شود الحاقی اند، باز در اصل موضوع، که تقارن جلوس محمود با پنجاه و هشت سالگی فردوسی باشد، تغييری حاصل نمی شود. چون جلوس سلطان محمود در 378 انجام گرفت، پنجاه و هشت سالگی فردوسی بدان تاريخ می افتد، يعنی زايش او در 330 (= 58 ـ 378 ) می بوده است.
تحقيق تئودور نولدکه « تئودور نولدکه» که اين نتيجه گيری را به دو جهت نپذيرفت. يکی اين که: پايان شاهنامه نه تنها به هفتاد و يک سالگی شاعر و هشتاد سالگی اش دارد بلکه حاوی اين بيت زير هم هست
چو بگذشت سال از برم شصت و پنج ـ ـ فزون کردم انديشه درد و رنج
نولدکه اين بيت و بيت "کنون عمر نزديک هشتاد شد" را حاوی دو تاريخ دقيق و معتبر دانست و آنها را بترتيب با اتمام نسخه ی اول شاهنامه و روايت تجديد نظر شده ی آن مربوط کرد و نتيجه گرفت که روايت دومی و تجديد نظر شده در 400 هجری انجام پذيرفته است و در آن هنگام شاعر "نزديک هشتاد سال" می داشته است، يعنی تولدش در 320 يا نزديکيهای آن می بوده. دوم اين که نسخه ای نسبتا کهن از شاهنامه متعلق به موزه ی بريتانيا بهمراه چند نسخه ديگر، سی و دو بيتی به پايان شاهنامه افزوده است که می رساند گوينده ی آن ابيات در خدمت احمدبن محمدبن ابی بکرخان لنجانی بسر می برده است و در 25 محرم سال 389 شاهنامه را بپايان برده نولدکه با توجه به اشعار افزوده شده، "چو بگذشت سال از برم شصت و پنج" را به تاريخ ختم روايت اولی شاهنامه مربوط دانست و نتيجه گرفت که چون وی در سال 389 به شصت و پنج سالگی رسيده بوده است، پس در 323 يا 324 زاده شده بوده و در 400 هجری هفتاد و هفت و يا به تعبير شاعرانه " نزديک هشتاد سال " داشته. سيد حسن تقی زاده عقيده ی نولدکه را پذيرفت و دولت وقت ايران که به پشتيبانی از ايران ستايان به فردوسی در مقام شاعر ملی می نگريست ـ سال 1313 را هزاره ی فردوسی گرفت و بر سنگ مزاری که بر آرامگاه نو بنيادش گذارد، سال 324 را تاريخ زايش او نوشت
ششصد يا سسد ولی محمدعلی فروغی، مجتبی مينوی، ذبيح الله صفا و ديگران متوجه شدند که اشعار افزوده بر نسخه ی موزه لندن سروده ی ناسخی بی مايه بوده است که نوشتن نسخه ای از شاهنامه برای احمدخان لنجانی را در25 محرم سال 389 بپايان رسانيده بوده، و ديگر نسخه ها هم از روی آن بازنويسی کرده بوده اند. در رقم " ششصد و هشتاد و نه" عدد ششصد به رسم الخط قديمی بدون نقطه، بصورت "سسسد" نوشته شده بوده است و « شارل شفر» و نولدکه آن را سيصد و پنجاه و هشت خوانده اند، و دومی از آن نتايجی نادرست گرفته در نتيجه عقيده ژول مول که تولد فردوسی را بر مبنای برابر پنجاه و هشت سالگی او با تاجگذاری سلطان محمود 387 به سال 329 گرفته بود، مورد قبول محققانی پر اعتبار چون محمد شيرانی، ملک الشعرا بهار، مجتبی مينوی و ذبيح الله صفا افتاد و با دلائلی چند استوار گرديد. حاصل اين تحقيقات در بيتی چند از قصيده ی بلند ملک الشعرا در وصف فردوسی (سروده شده در 1314) چنين آمده است
سيصد و سی يا به سالی کمتر از مادر بزاد ـ ـ هم به شصت و پنج کرد آغاز داستان گستری در اوان چهار صد شد اسپری شهنامه اش ـ ـ يازده سال دگر شد عمر شاعر اسپری بُرد سی و پنج سال اندر کتاب خويش رنج ـ ـ ماند با رنجی گران گنجی بدين پهناوری
هرمزد ِ بهمن به سال 1981 که اين بنده در گوتينگن آلمان رساله ای در تاريخنگاری در ايران می نوشت، فصل مشبعی را به زندگی فردوسی بعنوان مورخ ملی اختصاص داد و با تحقيقی درباره ی زمان تولد او آغاز کرد، و با پذيرفتن نظريه ی مول، بيت " کنون عمر نزديک هشتاد شد" را به آخرين سالهای زندگی فردوسی مربوط دانست که با تاريخ وفاتش در 411 هجری قمری، تاريخی در حدود 330 برای تولدش بدست می دهد. نشانه ای ديگر هم در تاييد عقيده مول بدست می توان داد. فردوسی بهنگام سخن از دوره ساسانيان نخستين، سه بار از شصت و سه سالگيش ياد می کند اول در آغاز پادشاهی بهرام دوم می گويد مـِـی لعل پيش آور ای روزبه ـ ـ که شد سال ِ گوينده بر شصت و سه
دوم در آغاز داستان شاپور دوم، يعنی 800 بيتی بعد از بيت بالا، می آورد
چو آذينه هرمزد ِ بهمن بُود ـ ـ بر اين کار فرخ نشيمن بود مـِـی لعل پيش آور ای هاشمی ـ ـ ز خُمی که هرگز نگيرد کمی چو شصت و سه شد سال و شد گوش کر ـ ـ ز بيشی چرا جويم آيين و فـّـر
سوم همان شعری است که مول باستناد آورده ايا شصت و سه ساله مرد کُهُن ـ ـ تو از باده تا چند رانی سُخُن که در آغاز داستان يزدگرد اول آمده است
اين هر سه مورد در يک فصل از شاهنامه آمده اند، و نزديکيشان بهم می رساند که اين فصل در يک سال معينی ـ يعنی شصت و سه سالگی شاعر ـ سروده شده است. قطعه ی دومين، تاريخی بسيار مهم بدست می دهد: در ميان سالهايی که مورد نظر ماست، "هرمزد ِ بهمن" يعنی نخستين روز از يازدهمين ماه ِ سال، فقط و فقط در سال 371 يزدگردی به روز جمعه ( آذينه) می افتاده است يعنی به روز جمعه 14 ژانويه 1003 ميلادی. چون اين سال با شصت و سه سالگی فردوسی برابر بوده است، اکنون ديگر بقطع و يقين می توان گفت که فردوسی در 308 (= 63 ـ 371) يزدگردی برابر با 40 / 939 ميلادی و 329 هجری قمری زاده شده بوده است، همان گونه که مول نتيجه گرفته بود. اما از اين هم گامی فراتر می توان رفت و تاريخ دقيق تولد فردوسی را از روی گفته خودش می توان يافت در بيت
مـِـی لعل پيش آور ای روزبه ـ ـ که شد سال گوينده بر شصت و سه
دو واژه ی "که شد" اشاره به رسيدن زمان زادروز فردوسی دارد (اگر چه خود آن زمان بدقت ذکر نشده است). ولی اندکی پيش از اين مورد، فردوسی به خود می گويد از کار دست بکش و به می روی آور که جشنی بزرگ پيش آمد
شب اورمَـزد آمد از ماه ِ دی ـ ـ ز گفتن بياسای و بردار می
اين بيت 77 خط پيش از شعر "که شد سال گوينده بر شصت وسه" آمده است اکنون متوجه می شويم که فردوسی ميان " شب اورمزد ِ دی"، يعنی روز سی ام آذر چون اصطلاح " شب ِ" يک روز ِ معين در فارسی و زبانهای خويشاوند؛ بمعنی روز پيش از آن می باشد چنان که هنوز " شب جمعه " بمعنی پنجشنبه است از سال 371 يزدگردی که برابر با سه شنبه 15 دسامبر 939 ميلادی بوده و جمعه اول بهمن همان سال برابر 14 ژانويه 1003 ميلادی، هشتصد بيتی سروده بوده است يعنی هر روزی 27 بيت بطور متوسط چون بيت "که شد سال گوينده بر شصت و سه" ـ که خبر از رسيدن تاريخ زادروز فردوسی دارد 77 سطر پس از بيت "شب اورمزد آمد و ماه دی" ـ که مقصود جمعه 14 ژانويه 1003 باشد ـ سروده شده است، اگر بين آن دو سه روز فاصله اندازيم بخطا نرفته ايم و تاريخ رسيدن جشن شصت و سومين زادروز فردوسی را هم در جمعه 18 (= 3 + 15) دسامبر 1002 ميلادی برابر با سوم دی 371 يزدگردی بدست آورده ايم
گاهشماری يزدگردی اکنون بايد توجه داشت که فردوسی اگر چه گاهی سال هجری قمری بکار می برده است اما در عمل فقط به ماه و روز کار داشته و ماه و روز را هم بر شيوه ی گاهشماری يزدگردی بکار می گرفته. يعنی وقتی تاريخی را بدقت می دهد، آن را با روز و ماه ايرانی می دهد مگر آن که مثل تاريخ فرمان بخشودن خراج از سوی محمود، در اصل کارش به ماه قمری آمده بوده باشد. بعبارت ديگر، به هنگام سخن از "که شد سال گوينده بر شصت و سه " نظر فردوسی، همچنان که از 77 شعر بعد از آن (شب اورمزد آمد و ماه دی) و يا هشتصد بيتی پس از اين (چون آذينه هرمزد بهمن بود) بر می آيد، به يک روز و ماه ِ ايرانی معطوف بوده است که با توجه به تحقيق بالا آن را می توان معين کرد در گاهشماری يزدگردی هر ماه را سی روز تمام است و سال را پنجه ای افزايند که در نتيجه هر چهارسال يک روز ( 6 *4 = 24 ساعت) از سال حقيقی خورشيدی بجلو می افتد. يعنی آنچه را فردوسی بهنگام سرودن "که شد سال گوينده بر شصت و سه" ـ در سوم دی 371 يزدگردی و 18 دسامبر 1003 ـ شصت و دو سال کامل می دانسته است، در واقع شانزده روزی از شصت و دو سال خورشيدی کامل کمتر می بوده است، يعنی سوم دی سال 308 يزدگردی (=63 ـ 371) برابر بوده است با جمعه سوم ژانويه 940 (= 16 + 18 دسامبر 939) ميلادی، که حاصل افزايش 16 روز بر 18 دسامبر سال 939 می باشد، و اين تاريخ دقيق و حقيقی تولد فردوسی شاعر گرانمايه و ملی ماست و جا دارد آن را بعنوان جشنی عمومی فرخنده داريم
